Məhv edilmiş 750 illik qədim məzarlıq, yoxsa nazirliyin qurbanı olan ruhlar!

İlk gəldiyim qənaət budur. Azərbaycanda Mədəniyyət Nazirliyi, mədəni irsin bərpası ilə məşğul olan qurum, Dini Komitə və Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi xalqımızın ən qədim məzarlıq yerlərində biri olan, birbaşa tarixin özü olan Hövsandakı bu yeri görməzdən GƏLİRLƏR! İllərdir orda dəfn olunan insanların nəinki ruhlarına, qəbrlərinə belə hörmətsizlik, diqqətsizlik ilk baxışda görünür. İslam adət ənənəsini qoyaq kənara İNSANLIQ orda yox edilib. Qədim qəbrlərin daşları, baş daşları dağılıb, yeri qazılıb, it sümükləri insan sümüklərinə qarışıb, zibilliyə çevirilib, ayaq altı yol olub. Orda dəfn edilən insanların sümükləri üzə çıxıb, itlər o sümükləri aparıb. Üstündə Quran ayələri olan baş daşları, qəbr daşlarının üstündən sanki tank keçib. Bir neçə məzar çıxmaqla qalanları təmiz yox olmaq üzrədir. Yaşı 750-yə çatan bu məzarlıqda türk və islam adətlərinin əks olunduğu qəbr daşları, memarlığına görə XVI əsrə aid olan daşlar, sərdabə, sandıq məzar, kurqanlar görünməz əllər tərəfindən yox edilir. Özü də harda? Yaşı yüzə çatan məscidin yanında. Nə məscidi idarə edən insanlar, nə də ora gələn dindarların biri babalarımızın dəfn olunduğu məzarlığın bu vəziyyətdə olmasını görməzdən gəlirlər. Bütün bunlar məscidin yanında baş verir və orda ibadət edən dindarların oranı qorumaq üçün heç bir iş görmür. 

Məscidə ayrılan maliyyənin az hissəsi o məzarlğının hasarlanmasına ayrılsaydı, orda dəfn edilən insanların ruhu şad olar, it sümükləri, heyvan sümükləri insan sümüklərinə qarışmazdı. Axı məscid Allahın evidir, məzarlıq da insanın son mənzilidir. Allahın evində olanlar oranı belə vəziyyətdə olmasını görürlərsə, onlar o dünyada həmin ruhlara nə cavab verəcəklər?

Bu məzarlığın tarixi 16-cı əsrə aiddir. Amma orda oxuduğum bəzi baş daşlarındakı işarələr oranın ən azı 750 yaşı olduğunu deyir. Salamat qalan məzar daşlarının üstündə Qurani Kərimdən ayələr və mərhumun adı yazılsa da, Türk şamanizm elemenləri də var. Bəzi qəbrlərdə Günəş, Ay, Ulduzla yanaşı, digər naxışlar yer alıb. Bazubənd elementindən digər elemenlərə qədər çox şey var. Burda tikili formasında bir neçə ümumi məzar yerləşir. Onları o zaman mərhumun yaxınları hövsanlılar demişkən "amana” qoyulub ki, sonradan onların sümükləri Kərbala, Məşhəd, Məkkə, Nəcəf kimi yerlərə aparılıb dəfn edilsin. Lakin sümükləri apara bilməyənlər, bəzi baş daşlarını aparıblar müqəddəs yerlərə.

Məlumdur ki, Hövsan qədimdə liman yeri kimi əhəmiyyət daşıyıb. Suraxanıya gələn hindilər və digər atəşpərəslər Hövsan limanında düşüb, dizin-dizin sürünüb Atəşgaha gedirdilər. O zaman bunun qarşısını almaq üçün məhz atəşpərəstlərin getdiyi yolda bu məzarlıq salınıb.

Burda rast gəldiyim ağır fakt bəzi qəbrlərin baş hissəsinin qazılması idi. Öyrəndim ki, o zamanlar qızıl axtaranlar bu qəbrləri qazıb, qızıl dişləri oğurlayıb aparıbıar.

Məzarlar üç formadadır:

1. Üç mərtəbəli məzarlar - Bir ailə üst üstə dəfn edilib.

2. Sandıq formasında məzarlar - orda yalnız bir adam dəfn edilib və heç kim orda başqa adamı dəfn edə bilməz.

3. Varlı-kasıb məzarları - Baş daşı iri və kiçik olan məzarlar.

İnventar nömrəsi: 5740 olan və üstünə nazirlik tərəfindən "qorunur" yazısından başqa burda heç nə qorunmur. Bir Allah bəndəsi gəlib burda bir daşı belə qaldırmayıb. Hasara alınmayıb. Yeni qəbrlər köhnə qəbrlərə qarışıb. Daşlar tamam oxunmaz hala gəlib, hətta qəbrin bəzi baş daşları qiblə tərəfə deyil, başqa səmtə yönəldilib. Represiyya dövründə kənd sakinləri qədim dini kitabları, əşyaları gətirib bu qəbrləri qazıb içində gizlədiblər. Qəbirlərin üzərində Quran ayələri həkk olunur. Eyni zamanda türk inanc sisteminə aid simvollikalar da əks edilib.

Nə etmək lazımdır? Əlbətddə orda məzarlarda kimlərin dəfn olunduğunu bilmək çətindir. Baş daşlarında yazılar və naxışlar pozulub. Amma hasara alıb, ayaq altı olmaqdan xilas etmək olar, heyvan sümüklərindən təmizlməmək, sümükləri üzə çıxan qəbrləri yenidən dəfn etmək, məzar daşlarına uyğun qəbrləri müəyyən edib daşlar ətrafını hörmək və s. mümkündür...

Amma kim edəcək? Mədəniyyət Nazirliyi? İcra Hakmiyyəti? Mədəni İrsin Bərpası İdarəsi? Dini Komitə? Yerli sakinlər, yoxsa Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi?