Şimali Koreyaya qarşı BMT-nin irimiqyaslı sanksiyaları nüvə sınaqlarına görə iyirmi ildir ki, qüvvədədir. Neft və neft məhsulları, avtomobil və traktorlar, kömür və kimyəvi maddələr, yaxtalar və digər lüks əşyalar - Pxenyanla ticarət qadağandır.

Qaynarinfo xəbər verir ki, bu barədə epravda.com.ua-nın geniş araşdırma yazısında deyilir.

Şimali Koreyanın iqtisadiyyatı tənəzzüldədir və ölkənin 25 milyon əhalisinin əksəriyyəti həddindən artıq yoxsulluq içində yaşayır. Bunun əvəzinə onun lideri Kim Çen In əzəmətli abidələr qoydurur, milyonlarla ordu saxlayır və bahalı nüvə proqramını maliyyələşdirir. Dövlətin rəsmi gəlirləri onu maliyyələşdirə bilmir. Bəs Pxenyan pulu haradan alır?

Kriptovalyuta oğurluğu və kiberhücumlar, kömür qaçaqmalçılığı, narkotik ticarəti, saxta dollar istehsalı və müasir köləlik Şimali Koreyanın kölgə iqtisadiyyatının elementləridir. Kim Çen In rejimi xarici valyuta əldə etmək üçün səylərini əsirgəmir, çünki Şimali Koreya valyutası beynəlxalq bazarlarda kotirovka olunmur.

Sanksiyalar, ərzaq problemləri və pandemiyanın mənfi təsirlərinə baxmayaraq, Şimali Koreya 2022-ci ildə görünməmiş sayda raket sınaqları keçirib. Ölkə hakimiyyəti məhdudiyyətlərdən yan keçməyi və nüvə proqramını maliyyələşdirməyi öyrənib.

Bu gün Şimali Koreyanı "zahidlər krallığı” adlandırırlar. Onun əsas ticarət tərəfdaşı Çindir və Ukraynada böyük müharibə başlayandan sonra Pxenyan Rusiyaya daha da yaxınlaşmağa, onu ballistik raketlər və döyüş sursatları ilə təmin etməyə başlayıb.

Şimali Koreya valyutanı necə qazanır? Kim Çen In Cənubi Koreya ilə birləşmək istəmir və niyə Human Rights Watch ABŞ-ı "sanksiyaları həddən artıq tətbiq etdiyinə” görə tənqid edir?

Sanksiyalar və sağqalma

2006-cı ildən BMT Təhlükəsizlik Şurası demək olar ki, onlarla sanksiya qətnaməsinin köməyi ilə Pxenyanın nüvə proqramının inkişafını dayandırmağa çalışır. Sanksiya rejimi 2016-2017-ci illərdə beşinci və altıncı nüvə sınaqlarına və "Hwasong-14” və "Hwasong-15” qitələrarası ballistik raketlərinin buraxılmasına cavab olaraq genişləndirilib.

Sanksiyalar koreyalıların rifahına mənfi təsir göstərib. "Ölkə 1990-cı illərdə olduğu kimi aclıqdan ölməsə də, sovet yardımı olmadan iqtisadi depressiyadadır. Orada insanların çoxu gündə iki dəfə yemək yeyir", - Şimal-Şərqi Asiya İqtisadi və Sosial Tədqiqatlar İnstitutundan professor Mimura Mitsuhiro deyir.

Sanksiyaların miqyasına baxmayaraq, Pxenyan onlardan yan keçmək üçün boşluqlar tapır. Ölkədə əhalinin 60%-i yoxsulluq həddində yaşayır, lakin Kim Çen Inın başçılıq etdiyi elita özünü sələflərindən daha rahat hiss edir. Şimali Koreya ilə danışıqlar təcrübəsi olan keçmiş diplomat və ABŞ Dövlət Departamentinin rəsmisi Evans Revere etiraf edir ki, Kim rejimi "sağ qalmağı bacarıb”.

"KXDR yəqin ki, yeganə Asiya ölkəsidir ki, tarixin gedişatına iyirmi, əlli və ya yüz illik fasilələrlə baxmır. O, sabah səhərə qədər sağ qalmağa çalışır və çox yaxşı işləyir", - o deyib.

Diplomatın fikrincə, Şimali Koreya ölkəyə xarici valyuta cəlb etməyə və onu son vaxtlar nüvə silahı və ballistik raketlərin daxil olduğu ən yüksək prioritetlərinə yönəltməyə imkan verən kiçik boşluqlardan istifadə edir.

Pxenyanın məhdudiyyətlərdən yan keçməsi xəbər deyil. 2017-ci ildə Şimali Koreyadan qaçanlardan biri Çin limanları və ya sərhəd keçidləri vasitəsilə hər il Pxenyana milyonlarla dollar köçürərək "heç vaxt sanksiyaların əsl ağrısını hiss etmədiyini” deyib. "Sanksiyalar həmişə səthi olub”, - o etiraf edib.

Ekspertlər izah edirlər ki, Şimali Koreya öz nüvə proqramını rejimin "xilas”ı hesab edir, baxmayaraq ki, məhz bu ölkəni sanksiyaların hədəfinə çevirib. Rever xatırladıb ki, ABŞ-ın Şimali Koreya ilə danışıqları zamanı Pxenyanın nüvə silahı əldə etmək istəyi "hərəkətsiz maneəyə çevrilib”.

"Ümid etdiyimiz nəinki baş vermədi, həm də Şimali Koreya rejiminin nəticələrindən asılı olmayaraq nüvə silahı inkişaf etdirməyə davam etmək əzmi səbəbindən baş verə bilmədi. Pxenyan hesab edir ki, heç vaxt nüvə ölkəsinə hücum etməyən ABŞ, Şimali Koreyaya heç vaxt hücum etməyəcək”, - ekspert bildirib.

Və ya 30 il əvvəl ABŞ rəsmiləri, Şimali Koreyanın bütün dünya ilə münasibətlərinin normallaşması ilə nəticələnəcəyi ümidi ilə denuklearizasiya (nüvə tərksilahı) ümidi ilə "Şimali Koreyanı divara qısnamaq” strategiyasını seçmişdilər.

Digər variant isə Şimali Koreyanı "qaranlıqda donaraq” tərk etmək, onu dünya ilə bağlarını tamamilə üzməkdir. Bu planda məntiq olsa da, digər ölkələr, ilk növbədə, Çin və Rusiya bu strategiyanın tam reallaşmasına imkan verməyəcək”, – Peterson Beynəlxalq İqtisadiyyat İnstitutunun tədqiqat direktoru Markus Noland deyir.

Onun fikrincə, Qərb və Şimali Koreya arasında münasibətlər "gərginlik içində qalıb”, lakin Pxenyanın nüvə sınaqları keçirməsi və cənub qonşusunu müharibə ilə hədələməsi fonunda tarazlıq pozula bilər. "Bizim bu sanksiyalarımız kağız üzərindədir, lakin bizdə bu da bir reallıqdır ki, ticarət müəyyən səviyyədə davam edir", - Noland etiraf edib.

Human Rights Watch nəyi bəyənməyib?

Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin qadağan olunmuş sursatlardan istifadə etdiyi iddiası ilə bağlı qalmaqallı hesabatları ilə tanınan Human Rights Watch (HRW) hüquq müdafiə təşkilatı 2016-2017-ci illərdə tətbiq edilən beynəlxalq sanksiyaların KXDR-də insan haqlarının vəziyyətini pisləşdirdiyini iddia edir.

Ölkədə insan hüquqlarının pozulmasının uzun tarixi var: əsassız həbslər, ədalətli məhkəməsiz edamlar, işgəncələr, söz və din azadlığının olmaması.

Onun sakinləri zəruri malları "canqmadanqi" adlanan qeyri-rəsmi bazarlardan alırlar. Belə bazarlar SSRİ-nin dağılmasından, Moskvanın Şimali Koreyaya dəstəyi dayandırmaqsından sonra yaranıb. Yardımsız qalan sosialist rejimi əhaliyə pay verməyi dayandırıb. İqtisadiyyat dağılıb və böyük aclıq başlayıb.

Hazırda bu cür müvəqqəti bazarlardan alınan malların əksəriyyəti Çindən gətirilir. HRW bildirir ki, sanksiyalar sakinlərin bu bazarlarda "məhdud növ ərzaq, dərman və ilkin tələbat malları” almaq imkanlarını azaldıb. HRW əmindir ki, ABŞ "qanuni və icazəsiz əməliyyatları və humanitar əməliyyatları" əngəlləyən məhdudiyyətlərin "həddindən artıq tətbiqinə" qarşı çıxmalıdır.

ABŞ Dövlət Departamenti cavab verib ki, Şimali Koreyada insan haqları ilə bağlı vəziyyətin pisləşməsində yalnız Kim Çen In rejimi günahkardır: "Şimali Koreya hökuməti öz xalqının iztirablarına görə tam məsuliyyət daşıyır, çünki Pxenyan humanitar və iqtisadi ehtiyaclar üçün, lakin kütləvi qırğın silahlarının yaradılması üzrə qeyri-qanuni proqram üçün məhdud resurslardan istifadə etməyə qərar verib”.

Pandemiyanın təsiri

Effektiv "sağ qalma sxemi"nə baxmayaraq, Şimali Koreya pandemiyaya davamlı deyildi. Onun cavabı məhkəmə və istintaq olmadan sərhəddə "defektorların” edam edilməsi ilə qəddar özünü təcrid rejimi idi. "Qərb illərdir ölkəni ticarətdən məhrum etməyə, onu nüvə ambisiyalarına görə cəzalandırmağa çalışıb, lakin Pxenyan bunu bizdən qat-qat effektiv şəkildə edib", - Noland deyib.

Kim Çen In bir il yarım əvvəl pandemiya üzərində qələbəsini elan etsə də, virusla mübarizə üçün tətbiq edilən gücləndirilmiş sərhəd nəzarəti hələ də Şimali Koreyanın iqtisadi fəaliyyətini və qeyri-rəsmi ticarət şəbəkələrini boğur.

"Qərbdə, Cənubi Koreyada və Yaponiyada müharibədən sonrakı dövr 2022-ci ildə başlayıb. Şimali Koreya tədricən sərhədlərini açır, lakin orada normallaşma ləngiyib. Qara bazarın mövcudluğu karantin məhdudiyyətləri və sərhəd nəzarətindən əhəmiyyətli dərəcədə təsirlənən qaçaqmalçılıq şəbəkələri tərəfindən təmin edilir", - Seul Sejong Universitetinin professoru Peter Vard deyir.

2023-cü ildə iqtisadi reqressiya gücləndi və rejim həyat səviyyəsinin yüksəlməsini təxirə saldı. Xüsusilə, səmərəsizliyinə və dünya bazarında rəqabət apara bilməməsinə baxmayaraq, öz ağır sənayesindən asılılığını artırdı. "Bu, vətəndaşların həyat səviyyəsini pisləşdirəcək, lakin bu, qlobal gərginliyin artması fonunda davamlı idarəetmə strategiyasına çevrilə bilər", - ekspertlər deyir.

"Qara" iqtisadiyyat

Tank almaq üçün dollar, yuan və ya avro lazımdır. Tez və anonim olaraq necə çox pul qazanmaq olar? Bunun üçün Pxenyanda ayrıca qurum - "39-cu otaq” fəaliyyət göstərir ki, onun da məqsədi istənilən yolla rejim üçün valyuta cəlb etməkdir. Onilliklər ərzində KXDR belə "qara” qazanc sxemlərinə əl atıb.

Kriptocinayətkarlıq

Sərhədlərin bağlanması ilə kriptovalyuta oğurluqlarının sayı kəskin şəkildə artdı və Şimali Koreyadan olan hakerlər (1800 nəfər) kripto-aktivlərin demək olar ki, əsas oğruları kimi şöhrət qazandılar. Amerikanın Chainalysis analitik şirkətinin məlumatına görə, 2022-ci ildə hakerlər 3,8 milyard dollar oğurlayıblar. Ən fəalı Şimali Koreya sindikatı Lazarus Group olub və o, təxminən 1,7 milyard dollar oğurlayıb.

2024-cü ilin martında BMT Şimali Koreyadan olan kriptohakerlərin işi haqqında hesabat yayıb. BMT Təhlükəsizlik Şurasının Sanksiyalar Komitəsinin hesablamalarına görə, 2017-2023-cü illərdə Pxenyan kripto-platformalara 58 hücum həyata keçirib, 3 milyard dolları – ölkənin bütün valyuta gəlirlərinin təxminən 50%-ni oğurlayıb. Bu pullar raket və digər silahların istehsalına gedir.

2023-cü ildə KXDR 750 milyon dollardan çox dəyəri olan 17 uğurlu kiberhücum həyata keçirib. BMT etiraf edir ki, ölkə kriptovalyuta sənayesini sanksiyalardan yayınmağın əsas vasitələrindən biri kimi hədəfə alıb və onu "dünyanın ən məhsuldar kiber oğrusu” adlandırıb.

Kirpiklərin və pariklərin istehsalı

2023-cü ildə KXDR bu məhsulların 1680 tonunu Çinə ixrac edərək 167 milyon dollar gəlir əldə edib. Bu, ölkənin Çinə rəsmi olaraq bəyan edilmiş bütün ixracının təxminən 60%-ni təşkil edir. Müqayisə üçün qeyd edək ki, pandemiyadan əvvəlki 2019-cu ildə qiymətlərin aşağı olduğu dövrdə Pxenyan 31,1 milyon dollar dəyərində 1829 ton parik ixrac edib.

2023-cü ildə ixracın bərpasından sonra Pxenyanın Pekinlə rəsmi ticarətinin həcmi 2022-ci illə müqayisədə 137% artaraq 2,3 milyard dollara, kosmetik məhsulların (kipriklər, saqqal və pariklər də daxil olmaqla) tədarük həcmi 13 dəfə artıb.

KXDR niyə bu məhsullara üstünlük verir? Onun ticarətinə birbaşa qadağa yoxdur, ona görə də belə çatdırılmalar beynəlxalq hüququ pozmur. Hazır kirpiklər Çin malı kimi qablaşdırılır və Cənubi Koreya, Yaponiya, Avropa və ABŞ-a ixrac edilir.

Parik hazırlamaq Şimali Koreyada pul qazanmağa ümid edən orta məktəb tələbələri üçün məşhur yarımştat işdir.

"Yeniyetmələrin yaxşı görmə qabiliyyəti var ki, bu da onlara elektrik enerjisi çatışmazlığı olan ölkədə neft lampaları altında parik toxumaq imkanı verir. 2021-ci ildə defektorlar deyirdilər ki, bir parik düzəltmək 4-5 saat çəkir və bu məhsula görə 12 kiloqrama qədər düyü əldə edə bilərsiniz”, - "The Straits Times” yazır.

KXDR və Çin arasında kirpik və parik ticarətinin artacağı gözlənilir.

Saxta dollarlar

Qaçaqmalçılıq sxemləri vasitəsilə Pxenyan real əskinaslar hazırlayan eyni modeldən bir neçə pul çap edən maşın əldə edib. Çap edilmiş saxta pullar diplomatlara paylanır, Çindəki diplomatlar isə onları real dollara dəyişirlər. Dövriyyədə yəqin ki, bir neçə milyon belə saxta əskinas var.

Köləlik

Qlobal Köləlik İndeksinə görə, 2 milyondan çox Şimali Koreya vətəndaşı müasir köləlikdədir. Pxenyan əhalisinin bir hissəsini işçi qüvvəsi kimi Çin, Rusiya və digər Cənub-Şərqi Asiya ölkələrinə satır. BMT ekspertlərinin fikrincə, Kim rejimi köləlikdən milyardlarla dollar gəlir əldə edir.

Tekstil

Əgər köynəkdə Made in China yazılıbsa, onun Şimali Koreya istehsalı olması ehtimalı var. Çin şirkətləri istehsalı işçilərin çox vaxt qeyri-insani şəraitdə işlədiyi Şimali Koreyadakı ucuz fabriklərə keçirir.

Neft, kömür və silah qaçaqmalçılığı

Şimali Koreya tekstil məhsulları ilə yanaşı qeyri-qanuni olaraq neft, kömür və silah ixrac edir. Əsas müştərilər Afrika və Yaxın Şərq ölkələridir. Xüsusilə, 2012-2017-ci illərdə Əsədin kimyəvi silah istehsalı proqramı üçün nəzərdə tutulduğu iddia edilən ən azı 40 yük Suriyaya çatdırılıb.

Ukraynadakı böyük müharibə zamanı Rusiya demək olar ki, əsas silah alıcısına çevrildi. Şimali Koreya onu raketlərlə, milyonlarla mərmi ilə təmin edir və bəzi fabriklər yalnız Rusiya Federasiyasının ehtiyacları üçün işləyir. Cənubi Koreyanın Müdafiə Nazirliyinin məlumatına görə, Şimali Koreya 2023-cü ilin sentyabrında Kim Çen In və Putin arasında keçirilən görüşdən sonra təxminən 6700 konteyner göndərib.

Moskvanın Ukraynada Şimali Koreya raketlərindən istifadə etməyə başlaması faktını ilk olaraq Ağ Evin Milli Təhlükəsizlik Şurasının strateji kommunikasiyalar üzrə koordinatoru Con Kirbi bəyan edib. ABŞ-ın məlumatına görə, raketlər dekabrın 30-da və yanvarın 2-də baş verən hücumlar zamanı istifadə edilib. Bunu Ukrayna Baş Prokurorluğu da təsdiqləyib.

Hərbi ekspertlər Rusiyanın KN-23 və KN-24 qısa mənzilli ballistik raketlərdən istifadə etdiyini güman edirlər. Onların KXDR-də sınaqları 2018-ci ildə başlayıb. Missile Defense Advocacy Alliance qeyri-kommersiya təşkilatına görə, onlar nüvə başlığı daşıya və 690 km-ə qədər məsafədəki hədəfləri vura bilərlər.

Silah müqabilində Rusiya Federasiyası iki illik fasilədən sonra KXDR-ə neft ixracını bərpa etdi, həmçinin Pxenyana çox ehtiyac duyulan ərzaq və digər zəruri mallar verir. Seul həmçinin bildirir ki, Kreml Şimali Koreyanı peyk texnologiyası ilə təmin etmiş ola bilər, çünki ölkə noyabrda ilk casus peykini orbitə çıxarıb və 2024-cü ildə daha üç peyk buraxacağına söz verib.

Şimali Koreya Kremlə artilleriya mərmilərinin satışından ən azı 1 milyard dollar əldə etmiş ola bilər. Üstəlik, Kim və Putin arasında silah tədarükünə dair razılaşma Cənubi Koreya Mərkəzi Bankının 2022-ci ildə 24,5 milyard dollar qiymətləndirdiyi KXDR iqtisadiyyatının pandemiyadan əvvəlki dövrlərdən bəri ilk dəfə artıma qayıtmasına imkan verəcək.

"Son beş ildə iqtisadiyyat tənəzzülə uğrayıb. Rusiya ilə silah müqaviləsi 2024-cü ildə təxminən 1% müsbət artıma qayıtmağa kömək edəcək", - Fitch-in Aİ-də ölkə riski departamentinin rəhbəri Anvita Basu deyib. O, Şimali Koreya xalqının bu razılaşmadan faydalanacağına şübhə ilə yanaşır.

WSJ-yə müsahibə verən ekspertlər deyirlər ki, Rusiyanın raketlərdən istifadəsi Şimali Koreyaya silahlarını yaymaq üçün də yeni imkanlar verir. "Moskvanın bu silahlara etibar etməsi və onlardan istifadə etməsi faktı Pxenyanla iş görməkdə şübhəsi ola biləcək potensial alıcılara açıq siqnaldır", - qəzet yazır.

Cənubi Koreyanın BMT-dəki səfiri Şimali Koreyanın Ukraynadan raketlər üçün "sınaq meydanı” kimi istifadə etdiyini bildirib.

Yeni müharibə riski

2023-cü ildə Şimali Koreya 2018-ci ildə sərhəd yaxınlığında gərginliyi azaltmaq məqsədi ilə imzalanmış hərbi paktı pozdu. Bu sərhəd 1950-1953-cü illər Koreya müharibəsinə son qoyan atəşkəsin bir hissəsi kimi müəyyən edilib.

2024-cü ilin əvvəlində Kim Şimali Koreyanın artıq Cənubla barışmağa çalışmadığını elan etdi və qonşularını və ABŞ-ı "təxribatlara" əl atacaqları təqdirdə onları "tamamilə məhv edəcəkləri" ilə hədələdi. Daha sonra o, Cənubi Koreyanın "əsas düşmən ölkə” kimi təyin edilməsi üçün KXDR Konstitusiyasına dəyişikliklər edilməsinin zəruriliyini bəyan edib.

Koreya yarımadasında yeni müharibə ehtimalı artır: Pxenyan ballistik raketlərin sınaqlarına başlayıb. Ötən gün ABŞ dövlət katibi Entoni Blinken Seulda olarkən Şimali Koreya Şərq dənizinə doğru raket atıb.

Bəzi ekspertlər Şimali Koreyanın artıq Cənubi Koreya və Yaponiyaya çata bilən nüvə başlıqlarına malik olduğunu, lakin ABŞ-ın materikinə çata biləcək uzaq mənzilli raketlərinin hələlik olmadığını deyirlər.

Kimin düşmən-qonşu haqda bəyanatı Pxenyan üçün ideoloji dəyişiklikdir, çünki Şimali Koreyanın mövcudluğu Koreyanın birləşəcəyi ideyasına əsaslanırdı. Kim İr Sen də vətənin birləşməsi üçün üç prinsip irəli sürmüşdü - "sülh, suverenlik və böyük milli konsolidasiya". İndi Kim Çen In babasının əsas ideyalarından birindən imtina edir.

Əslində, Koreyanın birləşməsi ideyası 1953-cü ildə müharibə bitdikdən sonra 70 il ərzində yavaş-yavaş sönüb. Yeganə istisna 2000-ci illərin əvvəllərində, Seul və Pxenyanın bir neçə birgə sosial-iqtisadi layihələrə start verməsi olub. Lakin 2016-cı ildə sanksiyalardan sonra hər şey sönməyə başlayıb, çünki KXDR "nüvə”dən əl çəkməyib.

Ekspertlər Kimin məqsədinin beynəlxalq ictimaiyyətdən güzəşt əldə etmək olduğunu irəli sürürlər. Pxenyan ilk növbədə sanksiyaların ləğvində və iqtisadi yardımda maraqlıdır. KXDR Trampla bununla bağlı razılığa gəlməyə ümid edirdi, lakin o, 2019-cu ildə Hanoyda keçirilən sammitdə Kimə "siz razılaşmaya hazır deyilsiniz” demişdi.

2024-cü ildə Trampın Ağ Evə qayıtma şansı real görünür, ona görə də Pxenyan, deyəsən, danışıqların növbəti mərhələsini keçirməyə qərar verib.

Yeni müharibəyə başlamaq təhdidləri fonunda Kim rejimi fevral ayında Seul ilə minimal iqtisadi əməkdaşlığı belə birtərəfli qaydada dayandırmaq qərarına gəlib.

Cənubi Koreyanın Hyundai konqlomeratının 0,5 milyard dollar sərmayə qoyduğu "Kumqan dağı” (KXDR-də) birgə turizm layihəsi haqqında qanun da bu qərarın altına düşür. Layihə 2008-ci ildə qadağan olunmuş ərazidə azmış Cənubi koreyalı turistin Şimali Koreya sərhədçiləri tərəfindən güllələnməsindən sonra dayandırılmışdı.

Seul və Pxenyanın daha bir böyük ortaq iqtisadi layihəsi olub: Şimali Koreyadakı Kesonq Sənaye Zonası. Bir vaxtlar orada 55 min Şimali koreyalının çalışdığı 125 Cənubi Koreya şirkətinin fabrikləri işləyirdi. Zona 2016-cı ildə Şimali Koreyanın beşinci nüvə sınağından və yeni sanksiyaların tətbiqindən sonra bağlanıb, 2024-cü ilin yanvarında isə Seul layihəni maliyyələşdirən dövlət fondunu bağlayıb.

Cənubi Koreya prezidenti Yoon Seok-yeol Seulun Şimali Koreya ilə ən yüksək səviyyədə əlaqə saxlamağa açıq olduğunu deyib, lakin Pxenyanın "rasional hərəkət etmədiyini” bildirib.

Bəzi ekspertlər ABŞ-ı Çinə qarşı sərt yeni sanksiyalar tətbiq etməyə çağıraraq, ölkənin iqtisadi tənəzzülünün Pekinin Pxenyana nüvə proqramları üçün pul qazanmasına və pullarının yuyulmasına kömək etmək qabiliyyətini boğacağını iddia edirlər.

Digər analitiklər bunun əksini deyirlər ki, yeni sanksiyalar Çini ABŞ-ın Şimali Koreyanın silah proqramını cilovlamaq səylərinə daha az həssas edəcək və Si Pxenyanı daha çox dəstəkləmək xəttini seçəcək.

Alpər